Hoe bedwing je een berg informatie?

Hoe bedwing je een berg informatie?

Communicatiemensen willen de lezer raken, boeien en laten denken. Dat lukt alleen als ze de berg informatie die de experts aandragen, bedwingen. De diplomatieke, doortastende buitenstaander die ze daarvoor inhuren heeft 2 pijlen op zijn boog: ‘bij de vorm beginnen‘ en ‘het concept’.

Het concept: de rode draad waarnaar de inhoud zich voegt

Het gaat erom een verband te vinden tussen alle losse onderdelen. Die zijn vaak heel specifiek, ergens diep in de spelonken van een vakgebied. Het inhoudelijke concept dat je zoekt voor de tentoonstelling of boek, ligt een stuk dichter bij het publiek. Een goed concept verbindt het particuliere (het persoonlijke of vakspecifieke) met het algemene, dat herkenbaar is, en doorvertelbaar. Zo krijgt alles, ook het gekste deelonderwerp, zijn plek.

Voorbeeld: 28 onderwerpen van 8 aanbieders verenigen

Echt gebeurd. De 28 onderwerpen zijn uiteenlopende zaken die rond de Afsluitdijk plaatsvinden. Vismigratie, een experiment met getijde-energie, stormvloeden op het IJsselmeer, materialen om dijken mee te bekleden, het uitvinderswerk van ingenieur Lely.

Ramp – actie – rust

Wat zie je nou als je van een afstandje kijkt? Als je de 28 onderwerpen even op een hoop gooit? Door de eeuwen heen gebeurt er steeds hetzelfde: er doet zich een natuurramp voor (een overstroming, een storm), waarna slimme mensen er iets op bedenken (een dijk, een gemaal), waarna er een periode van rust volgt, inkeer zelfs (we verlagen de dijk, maken er een gat in voor de vissen). Tot zich weer een ramp aandient. Ramp – actie – rust. Zoiets.

Nieuwe verbanden

Het concept schept nieuwe verbanden in de tentoonstelling: alle waterwerken uit alle eeuwen komen bij elkaar, Lely en zijn voorgangers en opvolgsters, en alle dingen die we deden toen we de boel weer een beetje vertrouwden. In een zaal werkt het nog sterker: de bezoeker is vrij om rond te lopen, maar is er een intuïtieve looprichting ontstaan. Een as. De tentoonstelling begint met een knal (een filmzaal met een enorme storm), vervolgt met een intieme setting (het houten kantoortje van ingenieur Lely) en eindigt met een wijds panorama over de Waddenzee.

Belangrijk

Een concept is geen ijzeren wet, het is de aanzet waarmee alles op z’n plek valt. Het toont een route naar een werkbare oplossing. (Veel ontwerpers pimpen het concept tot het een enorm systeem is, met allerlei regels die je nooit mag breken. Zo scheppen ze een nieuwe berg, die weer bedwongen moet worden.)

Sunk cost

De opdrachtgever had allerlei betrokkenen al een film, een interactieve tafel of een leuk doe-object beloofd. En een schrijver had over alle 28 onderwerpen al een tentoonstellingstekst geschreven. Het werd een kwestie van sunk cost: we hebben al zoveel beloofd en gedaan, we gaan ermee door. Ik zeg maar niks meer.

Beginnen bij de gadgets – hoe hip ze ook zijn – is ondoordacht.
Ook de ruwe kopij van alle belanghebbenden leidend laten zijn is een garantie voor chaos.

In mijn ervaring dan hè?

Een leuk voorbeeld (van lang geleden)

Wetenschappers van het Huygens Instituut zijn bezig met digitale infrastructuur. Dat betekent dat ze allerlei documenten (oude handschriften, kaarten) zo ordenen en taggen, dat er een netwerk ontstaat van documenten en alle daaraan verbonden onderzoek.

Je begrijpt, als je hier iets visueels voor wilt maken, moet je weg uit de technische termen, en snel een beetje. Bezoekers van een symposium liepen langs torens van verbonden documenten, die ze na het symposium uit elkaar haalden en mee naar huis namen. De opdrachtgever was enorm tevreden.

 
 

Klik op de afbeelding om naar de video te gaan (deze opent in nieuw venster, en Vimeo wil een cookie plaatsen)

 
 

Nog een mooi voorbeeld

Troje, een bureau dat veranderingstrajecten begeleidt, schreef een boek, ‘werk in uitvoering’. Het gaat over de kracht van improviseren.
De vormgeving rust op een supersimpel concept: we improviseren alle beeld. Dat deed ik door een groep mensen uit te nodigen en ze allerlei dingen te laten doen. Spellen, verkleedpartijen en verven op grote stukken papier. De beelden in het boek zijn ontstaan via de methode die het boek propageert. Vorm en inhoud zijn één. Totaal ongelijksoortig beeld is bij elkaar gaan passen.

Kijk, dat bedoel ik nou.

tentoonstelling concept tentoonstelling concept

De ontwerper als activist?

De ontwerper als activist?

In het vormgeversmagazine Dude deed Jeroen Junte, design-journalist, een stevige uitspraak. Strekking: ontwerpers vinden zichzelf de aangewezen persoon om de Brexit, het klimaatprobleem en het vluchtelingenprobleem de wereld uit te helpen. Maar hun papieren plannen en TED-talk-poeha leveren vaak niet meer dan een lacherige reactie van het publiek op. De ontwerper kan beter de bescheiden rol van teamspeler innemen, naast wetenschappers bijvoorbeeld, vindt Jeroen. Dienend ontwerp.

Ik ben het roerend met hem eens.

Uit puur eigenbelang natuurlijk.

Bij de gratie van

Awards heb ik niet in de kast, en bij TEDx sta ik niet op het podium. Maar ’teamspeler zijn naast wetenschappers’, daar kan ik je wél meer over vertellen.

Een voorbeeld: het wereldprobleem AMR (antimicrobial resistance, antibioticaresistentie).
Jayasree Iyer, executive director van de Access to Medicine Foundation zette kraakhelder uiteen waarom het een probleem is, en wat we er aan moeten doen. Niet met gelikte ‘storytelling’, maar onderbouwd met jarenlang diepgravend onderzoek. Het resultaat daarvan hield ze omhoog: de Antimicrobial Resistance Benchmark 2018.

“Wow, what a report [the foundation] has made. Packed with info, but also aesthetically pleasing, it made me want to read the whole 184 pages in one go”.*

Voor deze vrouw-van-gewicht en haar organisatie goot ik de bevindingen, de grafieken, de tabellen en de vele voetnoten in een vorm. Samen met een communicatieafdeling waar je u tegen zegt, webbouwers en onderaannemers. Samen? Eerder nog ‘bij de gratie van’, want dienend ontwerp kan pas slagen als de schrijvers redigeren, de webjongens hun code zuiver houden en de onderzoekers hun data komen toelichten.**

Typografie, les 1

Betrouwbaarheid is het belangrijkste bezit wat Access to Medicine Foundation heeft. Het ordenen en opdienen van hun kennis, zó dat die toegankelijk is en de betrouwbaarheid vergroot wordt, is het doel. Ik heb de tijd genomen (en gekregen) om te laten zien wat typografie en strenge maatvoering daar aan bijdragen. Ze brengen leesbaarheid en orde. Van daaruit ontstaat een bepaalde esthetiek.
Ik zeg dingen als: “wanneer je wilt dat lezers zien wat er bij elkaar hoort, haal dan wit weg. Als je wilt dat ze twee zaken scheiden, voeg dan wit toe”. Typografie, les 1 paragraaf 1. Een dimensie weglaten uit een grafiek, ergens absolute getallen vervangen door percentages.

Effectief

Met tientallen van dit soort interventies bouw je samen aan iets dat op geen enkele manier lijkt op een briljante creatieve uitbarsting. Maar het doet wat design moet doen: effectief zijn. Het zorgt dat opinieleiders naar dit rapport grijpen als ze iets willen doen aan antibioticaresistentie.
Júist de best onderbouwde plannen, de meest wetenschappelijk solide ideeën hebben een goede vorm nodig.
Zonder vorm kan een idee niet reizen.
Ben je ontwerper en wil je de wereld verbeteren? Kijk waar jouw werk het meeste effect heeft.

———————————–

*een uitspraak van een opinieleider uit de AMR-hoek.
** Het hele team is ervan doordrongen dat goed ontwerp hun zaak goed zou doen. Dat is niet vanzelf zo gekomen natuurlijk. We werkten 9 jaar samen.

Dienend ontwerp

Allerkortse boodschap, visuele chic, met de Executive Director.

Informatie met een vriendelijk gezicht

Informatie met een vriendelijk gezicht

Je kunt inkorten en schrappen tot iets heel compact is. Maar je kunt ook een boek maken dat zo charmant is dat de lezer er eens lekker voor gaat zitten. Dat mag best omvangrijk zijn, als de vormgeving maar helpt om het herkenbaar en hanteerbaar te houden.

Een voorbeeld: de vakman-liefhebber

Louis Kat is een bijzondere man. Een enorme specialist. Hij is zijn leven lang met 1 onderwerp bezig: wijn.
Hij reisde eindeloos vaak naar Frankrijk om wijn te zoeken. Dagenlang proeven en noteren om met de juiste wijn thuis te komen.

Wijnkoperij Okhuysen, het bedrijf dat hij heeft grootgemaakt, bestaat 150 jaar. Het verhaal van je bedrijf vertel je in een boek. Dat is de beste vorm. Nog steeds. Dat vult zich niet vanzelf, daar heb je een plan voor nodig.
(Of eigenlijk vult het zich wel vanzelf, met al die spullen uit het archief. Een typisch jubileumboek vertelt ‘alles’ en da’s alleen leuk voor vrienden en familie.)

Er is een besluit nodig. Een antwoord op de vraag ‘wat voor boek zou dit moeten zijn?’

Een besluit tegen de chaos

Aanwijzingen genoeg. Het bedrijf Okhuysen is gebouwd op de reizen van Monsieur Louis. Die verheffen we tot hoofdzaak. Reisverhalen zijn een duidelijk genre, reisgidsen een duidelijk vorm. Wijnstreken zijn een bekende structuur, en elke streek heeft een herkenbare problematiek voor de wijninkoper. Plan klaar. Het plan maakt een eind aan alle twijfel. Alle inhoud waarvan je dacht ‘moet dat er wel in?’ blijkt af te vallen, of er toch naadloos in te passen. Met het besluit is de indruk dat het allemaal heel veel is en alle kanten opgaat, verdwenen. Verruilt voor een prettige orde. En binnen de reisverhalen blijkt genoeg variatie te zijn om de lezer nooit te vervelen. En dan is er mijnheer Kat zelf. Hij zei ‘ik zie mijn lezers het boek ’s avonds even openslaan, in een fijne stoel, met een goed glas wijn’.

“Ik zie het als mijn tekst”

Mijnheer Kat is aan het schrijven geslagen. Vanuit zijn herinnering en vanuit oude notitieboekjes. Blijft een hels karwei. Redactie deden we samen, een intiem proces. Wat er op boeknivo gebeurde (een duidelijk besluit) herhaalt zich op dit lagere niveau: ‘waar gaat elk afzonderlijk verhaal over?’. Een onverwachte ontmoeting, een gelukje, een taai gevecht om de aandacht van die ene wijnboer? Heb je dat besloten, dan kun je schrappen, en aanscherpen. De schrijver was duidelijk over mijn redactiewerk: “Ik lees het ‘als mijn tekst’, maar heb tegelijk grote bewondering hoe jij deze inkort en overbodige informatie elders samenvat. Mijn complimenten!”

Om het boek naar het heden te halen, heb ik 25 wijndomeinen bezocht om er foto’s te maken van het landschap en de kelders. De foto’s en de hedendaagse kaartjes maken duidelijk: je kunt er gewoon heen over de Route du Soleil.

Op 1 punt heb ik me verslikt (dat doe ik voor jou beter!): de tekstcorrectie van de honderden prachtige Franse en Spaanse plaats- persoons- en wijn-namen, daar had ik niet van terug. Gelukkig kon team Okhuysen tijd vrijmaken. Gered!

Het belangrijkste voor experts en boekvormgevers?

Rustig, langdurig dicht bij je onderwerp zijn. Samen.
Zo krijgt het boek een ziel.

boek vormgeving expert mooi

Monsieur Louis, een boek van een expert over het vinden van de beste wijn.

 

Voor de fotografie bezocht ik 25 wijndomeinen. Hier bij Guffens, waar traditie en roestvrijstaal samen gaan.

boek vormgeving expert mooi

Een register met 600 namen van wijnmakers, wijnen en akkers.

Schitterende wijngaarden in Bandol.

 

boek vormgeving expert mooi

Na een dubbele pagina met een foto van de streek opent elk hoofdstuk van het boek met een kaart (een expert vraagt een verfijnde vormgeving he?) en een inleiding.

 

.

.

boek vormgeving expert mooi

Kaartinzetjes, wanneer de bezochte wijngaard deel uitmaakte van een groot gebied.

 

boek vormgeving expert mooi

Allerlei opties voor de pagina’s passeerden de revue.

Dit was niet het laatste project waarbij ik vaak rond zonsopkomst al in het landschap was om het te fotograferen.

Aan het werk in Spanje, Rueda.