Erfgoed. Je ziet ‘t pas als je ‘t doorhebt
En dat is het ook.Totdat je bewijst dat het relevant is, dat het ons iets te vertellen heeft.
Begin dan door toekomstige bezoekers van erfgoed alvast in de week zetten, bijvoorbeeld door erfgoed zichtbaar te maken in educatief materiaal voor scholen. Daarin staat de basiskennis: het was ooit oorlog, Nederland heeft een kust, Duitsers waren bang en bouwden bunkers. En dan laat je die bunkers zien.
De gebruikelijke manier om loslopend beton in de duinen te laten zien is door er een plaatje met een nummer erbij (Aggregaatbunker type M183). Dat is zoiets als ‘Stilleven met fazant, olieverf op doek, 1665’ op een museumbordje. Wat moet ik ermee?
Zet je publiek in de juiste stand in 4 stappen
Stap 1: onthul de samenhang met een simpele vraag
Al die losse bunkers in de duinen hebben verschillende rollen. Die rollen zie je als je een simpele vraag stelt, zoals ‘er komt een Engels oorlogsschip, wat moet je allemaal doen om daar op te kunnen schieten’. Dan zie je verrekijkers (en een hoog punt), vuurleiding (en dus officieren), laders (rotwerkje), richten (technologie), munitieopslag (die dikke bunker), en veel beton (ja, die Engelsen schieten terug).
Stap 2: “…en wat heb je nog meer nodig?”
We hebben geschoten op het schip. Daar krijg je honger van. Vlakbij het bunkercomplex is dus ook een keuken, een eetzaal, manschappenverblijven. Die moet je bevoorraden, daarom ligt er een weg.
Stap 3: “en wat moet je daar dan voor doen?”
Om die weg te bestraten trekken we alle klinkers uit de straten van IJmuiden, waar dus alleen zand overblijft. En als het soldatenvoer op is, dan zijn het niet de soldaten die honger moeten lijden, maar de burgers. Om de bunkers te verdedigen aan de landzijde plaatsen we kanonnen. En o ja, we slopen huizen om het schootsveld vrij te maken, en leggen prikkeldraad en mijnenvelden. Wonen in IJmuiden anno 1943.
Stap 4: “en wat heeft dat met mij te maken?”
Zegt een scholier: “Ik vind het nog steeds stom, zo’n les over ouwe spullen. Het is mooi weer buiten, we gaan liever zwemmen!” Laat een 80-jarige IJmuidenaar maar eens vertellen waar ze dan gingen zwemmen. In het kanaal? Kon niet, daar lagen mijnen. In zee? Kon niet, op het strand werd je doodgeschoten. Dan maar uit school direct naar huis, door die straten van zand. Als je huis er nog stond. Met het persoonlijke verhaal krijg je de klas wel stil.
Nu de klas is opgewarmd met voorkennis, zijn de scholieren rijp om een excursie te maken. Want erfgoed maakt nog steeds de meeste indruk ‘in het echt’.
Hup, ernaartoe!
Projecten van Explanation Design (mijn vorige bedrijf)
atlantikwallindeklas.nl (interactieontwerp door Ruben Daas, digitale zaken door Studio Alloy, stijl door Manon Den Hartog)
stellingvanamsterdam.nl (interactieontwerp Ruben Daas, digitale zaken whizzweb.nl)
mediaspoor.nl (interactieontwerp Ruben Daas, huisstijl Manon Den Hartog)
Welke dingen laat je je publiek zien, welke onderdelen heeft je verhaal, in welke volgorde? Die vraag moet opgelost worden. Daarna, zoals hier op een digibord-les, moet je nog bedenken wat de leerlingen dan moeten dóen. In dit geval: het juiste begrip in het vakje slepen. Deze omzetting naar een handeling, daar heb je specialisten voor nodig, zowel om het te bedenken (interactie-ontwerp, in dit geval door Ruben Daas) als om het technisch werkend te krijgen op al die verschillende devices op scholen (gedaan door Alloy, een uitstekend digitaal bureau)
Een kijkje in Fort Vijfhuizen: de officieren en soldaten, waar slapen ze, wat hebben ze aan, wat hangt er boven hun bed? Door te klikken op deze ‘schoolplaat’ komen ze bij korte opdrachtjes.
Digitaal educatief materiaal moet eenvoudig te bedienen zijn, en moet ook geschikt zijn voor korte en lange lessen op verschillend niveau. Of het werkt, moet je in het veld uitzoeken.
Om het belang van het interactie-ontwerp nog eens duidelijk te maken: op deze schets zie je wat je allemaal nodig hebt om een schot te lossen vanaf de duinen bij IJmuiden.
Dit is wat de interactie-ontwerper ervan maakt: pas als de bemanning elk hun eigen gereedschap heeft gekregen (een radio, een granaat, een richtkijker) wordt het schot gelost. Interactieontwerp door Ruben Daas.
Animatie werkt ook goed. Als de vijand komt zetten we de boel onder water (links) en halen we de bouwsels weg uit het schootsveld (rechts). Elke animatie uit deze serie volgt hetzelfde stramien: ‘wat doen we als de vijand komt?’ (Uit: Stellingtour, een spel over de Stelling van Amsterdam)
Uit het lesmateriaal voerde Stelling van Amsterdam: hoeveel eten moet je naar een Fort aanvoeren per week?
